正文附古本大学

大dà[134]学之道xué zhī dào，在明明德zài míng míng dé[135]，在亲zài qīn[136]民mín，在止于至善zài zhǐ yú zhì shàn。知止而后有定zhī zhǐ ér hòu yǒu dìng，定而后能静dìng ér hòu néng jìng，静而后能安jìng ér hòu néng ān，安而后能虑ān ér hòu néng lǜ，虑而后能得lǜ ér hòu néng dé。物有本末wù yǒu běn mò，事有终始shì yǒu zhōng shǐ，知所先后zhī suǒ xiān hòu，则近道矣zé jìn dào yǐ。

古之欲明明德于天下者gǔ zhī yù míng míng dé yú tiān xià zhě，先治其国xiān zhì qí guó，欲治其国者yù zhì qí guó zhě，先齐其家xiān qí qí jiā；欲齐其家者yù qí qí jiā zhě，先修其身xiān xiū qí shēn；欲修其身者yù xiū qí shēn zhě，先正其心xiān zhèng qí xīn；欲正其心者yù zhèng qí xīn zhě，先诚其意xiān chéng qí yì；欲诚其意者yù chéng qí yì zhě，先致其知xiān zhì qí zhī[137]，致知在格物zhì zhī zài gé wù。物格而后知至wù gé ér hòu zhī zhì，知至而后意诚zhī zhì ér hòu yì chéng，意诚而后心正yì chéng ér hòu xīn zhèng，心正而后身修xīn zhèng ér hòu shēn xiū，身修而后家齐shēn xiū ér hòu jiā qí，家齐而后国治jiā qí ér hòu guó zhì，国治而后天下平guó zhì ér hòu tiān xià píng。自天子以至于庶人zì tiān zǐ yǐ zhì yú shù rén，壹是yī shì[138]皆以修身为本jiē yǐ xiū shēn wéi běn。其本乱而末治者qí běn luàn ér mò zhì zhě，否矣fǒu yǐ。其所厚者薄qí suǒ hòu zhě bó，而其所薄者厚ér qí suǒ bó zhě hòu，未之有也wèi zhī yǒu yě。此谓知本cǐ wèi zhī běn，此谓知之至也cǐ wèi zhī zhī zhì yě。

所谓诚其意者suǒ wèi chéng qí yì zhě，毋自欺也wú zì qī yě。如恶恶臭rú wù è chòu，如好好色rú hào hǒo sè，此之谓自谦cǐ zhī wèi zì qiè。故君子必慎其独也gù jūn zǐ bì shèn qí dú yě。小人闲居为不善xiǎo rén xián jū wéi bú shàn，无所不至wú suǒ bú zhì，见君子而后厌然jiàn jūn zǐ ér hòu yǎn rán，揜其不善而著其善yǎn qí bú shàn ér zhù qí shàn。人之视己rén zhī shì jǐ，如见其肺肝然rú jiàn qí fèi gān rán，则何益矣zé hé yì yǐ。此谓诚于中cǐ wèi chéng yú zhōng，形于外xíng yú wài，故君子必慎其独也gù jūn zǐ bì shèn qí dú yě。

曾子曰zēng zǐ yuē：“十目所视shí mù suǒ shì，十手所指shí shǒu suǒ zhǐ，其严乎qí yán hū！”富润屋fù rùn wū，德润身dé rùn shēn，心广体胖xīn guǎng tǐ pán，故君子必诚其意gù jūn zǐ bì chéng qí yì。

《诗shī》云yún：“瞻彼淇澳zhān bǐ qí yù，菉竹猗猗lù zhú yī yī，有斐君子yǒu fěi jūn zǐ，如切如磋rú qiē rú cuō，如琢如磨rú zhuó rú mó，瑟兮僩兮sè xī xiàn xī，赫兮喧兮hè xī xuān xī，有斐君子yǒu fěi jūn zǐ，终不可諠兮zhōng bù kě xuān xī。”如切如磋者rú qiē rú cuō zhě，道学也dào xué yě；如琢如磨者rú zhuó rú mó zhě，自修也zì xiū yě；瑟兮僩兮者sè xī xiàn xī zhě，恂慄也xún lì yě；赫兮喧兮者hè xī xuān xī zhě，威仪也wēi yí yě；有斐君子yǒu fěi jūn zǐ，终不可諠兮者zhōng bù kě xuān xī zhě，道盛德至善dào shèng dé zhì shàn，民之不能忘也mín zhī bù néng wàng yě。

《诗shī》云yún：“於戏前王不忘wū hū qián wáng bú wàng！”君子贤其贤而亲其亲jūn zǐ xián qí xián ér qīn qí qīn，小人乐其乐而利其利xiǎo rén lè qí lè ér lì qí lì，此以没世不忘也cǐ yǐ mò shì bú wàng yě。

《康诰kāng gào》曰yuē：“克明德kè míng dé。”《大甲tài jiǎ》曰yuē：“顾諟天之明命gù shì tiān zhī míng mìng。”《帝典dì diǎn》曰yuē：“克明峻德kè míng jùn dé。”皆自明也jiē zì míng yě。

汤之tāng zhī《盘铭pán míng》曰yuē：“苟日新gǒu rì xīn，日日新rì rì xīn，又日新yòu rì xīn。”《康诰kāng gào》曰yuē：“作新民zuò xīn mín。”《诗shī》曰yuē：“周虽旧邦zhōu suī jiù bāng，其命惟新qí mìng wéi xīn。”是故君子无所不用其极shì gù jūn zǐ wú suǒ bú yòng qí jí。《诗shī》云yún：“邦畿千里bāng jī qiān lǐ，惟民所止wéi mín suǒ zhǐ。”《诗shī》云yún：“缗蛮黄鸟mián mán huáng niǎo，止于丘隅zhǐ yú qiū yú。”子曰zǐ yuē：“于止yú zhǐ，知其所止zhī qí suǒ zhǐ，可以人而不如鸟乎kě yǐ rén ér bù rú niǎo hū？”

《诗shī》云yún：“穆穆文王mù mù wén wáng，於缉熙敬止wū jī xī jìng zhǐ。”为人君wéi rén jūn，止于仁zhǐ yú rén，为人臣wéi rén chén，止于敬zhǐ yú jìng，为人子wéi rén zǐ，止于孝zhǐ yú xiào，为人父wéi rén fù，止于慈zhǐ yú cí，与国人交yǔ guó rén jiāo，止于信zhǐ yú xìn。

子曰zǐ yuē：“听讼tīng sòng，吾犹人也wú yóu rén yě，必也使无讼乎bì yě shǐ wú sòng hū！”无情者不得尽其辞wú qíng zhě bù dé jìn qí cí，大畏民志dà wèi mín zhì，此谓知本cǐ wèi zhī běn。

所谓修身在正其心者suǒ wèi xiū shēn zài zhèng qí xīn zhě，身有所忿懥shēn yǒu suǒ fèn zhì，则不得其正zé bù dé qí zhèng；有所恐惧yǒu suǒ kǒng jù，则不得其正zé bù dé qí zhèng；有所好乐yǒu suǒ hào yào，则不得其正zé bù dé qí zhèng；有所忧患yǒu suǒ yōu huàn，则不得其正zé bù dé qí zhèng。心不在焉xīn bú zài yān，视而不见shì ér bú jiàn，听而不闻tīng ér bù wén，食而不知其味shí ér bù zhī qí wèi，此谓修身在正其心cǐ wèi xiū shēn zài zhèng qí xīn。

所谓齐其家在修其身者suǒ wèi qí qí jiā zài xiū qí shēn zhě，人之其所亲爱而譬rén zhī qí suǒ qīn ài ér pì[139]焉yān，之其所贱恶而譬焉zhī qí suǒ jiàn wù ér pì yān，之其所畏敬而譬焉zhī qí suǒ wèi jìng ér pì yān，之其所哀矜而譬焉zhī qí suǒ āi jīn ér pì yān，之其所敖惰而譬焉zhī qí suǒ ào duò ér pì yān，故好而知其恶gù hào ér zhī qí è，恶而知其美者wù ér zhī qí měi zhě，天下鲜tiān xià xiǎn[140]矣yǐ。故谚有之曰gù yàn yǒu zhī yuē：“人莫知其子之恶rén mò zhī qí zǐ zhī è，莫知其苗之硕mò zhī qí miáo zhī shuò。”此谓身不修不可以齐其家cǐ wèi shēn bù xiū bù kě yǐ qí qí jiā。

所谓治国必先齐其家者suǒ wèi zhì guó bì xiān qí qí jiā zhě，其家不可教qí jiā bù kě jiào，而能教人者ér néng jiào rén zhě，无之wú zhī。故君子不出家而成教于国gù jūn zǐ bù chū jiā ér chéng jiào yú guó。孝者xiào zhě，所以事君也suǒ yǐ shì jūn yě；弟tì悌者zhě，所以事长也suǒ yǐ shì zhǎng yě；慈者cí zhě，所以使众也suǒ yǐ shǐ zhòng yě。《康诰kāng gào》曰yuē：“如保赤子rú bǎo chì zǐ。”心诚求之xīn chéng qiú zhī，虽不中不远矣suī bú zhòng bù yuǎn yǐ。未有学养子而后嫁者也wèi yǒu xué yǎng zǐ ér hòu jià zhě yě。一家仁yì jiā rén，一国兴仁yì guó xīng rén；一家让yì jiā ràng，一国兴让yì guó xīng ràng；一人贪戾yì rén tān lì，一国作乱yì guó zuò luàn，其机如此qí jī rú cǐ。此谓一言偾事cǐ wèi yì yán fèn shì，一人定国yì rén dìng guó。尧yáo、舜率天下以仁shùn shuài tiān xià yǐ rén，而民从之ér mín cóng zhī；桀jié、纣率天下以暴zhòu shuài tiān xià yǐ bào，而民从之ér mín cóng zhī。其所令反其所好qí suǒ lìng fǎn qí suǒ hào，而民不从ér mín bù cóng。是故君子有诸己而后求诸人shì gù jūn zǐ yǒu zhū jǐ ér hòu qiú zhū rén，无诸己而后非诸人wú zhū jǐ ér hòu fēi zhū rén。所藏乎身不恕suǒ cáng hū shēn bú shù，而能喻诸人者ér néng yù zhū rén zhě，未之有也wèi zhī yǒu yě。故治国在齐其家gù zhì guó zài qí qí jiā。《诗shī》云yún：“桃之夭夭táo zhī yāo yāo，其叶蓁蓁qí yè zhēn zhēn，之子于归zhī zǐ yú guī，宜其家人yí qí jiā rén。”宜其家人yí qí jiā rén，而后可以教国人ér hòu kě yǐ jiào guó rén。《诗shī》云yún：“宜兄宜弟yí xiōng yí dì。”宜兄宜弟yí xiōng yí dì，而后可以教国人ér hòu kě yǐ jiào guó rén。《诗shī》云yún：“其仪不忒qí yí bú tè，正是四国zhèng shì sì guó。”其为父子兄弟足法qí wéi fù zǐ xiōng dì zú fǎ，而后民法之也ér hòu mín fǎ zhī yě。此谓治国在齐其家cǐ wèi zhì guó zài qí qí jiā。

所谓平天下在治其国者suǒ wèi píng tiān xià zài zhì qí guó zhě，上老老而民兴孝shàng lǎo lǎo ér mín xīng xiào，上长长而民兴弟shàng zhǎng zhǎng ér mín xīng tì悌，上恤孤而民不倍shàng xù gū ér mín bú bèi背，是以君子有絜shì yǐ jūn zǐ yǒu xié[141]矩之道也jǔ zhī dào yě。所恶于上suǒ wù yú shàng，毋以使下wú yǐ shǐ xià；所恶于下suǒ wù yú xià，毋以事上wú yǐ shì shàng；所恶于前suǒ wù yú qián，毋以先后wú yǐ xiān hòu；所恶于后suǒ wù yú hòu，毋以从前wú yǐ cóng qián；所恶于右suǒ wù yú yòu，毋以交于左wú yǐ jiāo yú zuǒ；所恶于左suǒ wù yú zuǒ，毋以交于右wú yǐ jiāo yú yòu，此之谓絜矩之道cǐ zhī wèi xié jǔ zhī dào。《诗shī》云yún：“乐只君子lè zhǐ jūn zǐ，民之父母mín zhī fù mǔ。”民之所好好之mín zhī suǒ hào hào zhī，民之所恶恶之mín zhī suǒ wù wù zhī，此之谓民之父母cǐ zhī wèi mín zhī fù mǔ。《诗shī》云yún：“节彼南山jié bǐ nán shān，维石岩岩wéi shí yán yán，赫赫师尹hè hè shī yǐn，民具尔瞻mín jù ěr zhān。”有国者不可以不慎yǒu guó zhě bù kě yǐ bú shèn，辟则为天下僇矣pì zé wèi tiān xià lù yǐ。《诗shī》云yún：“殷之未丧师yīn zhī wèi sàng shī，克配上帝kè pèi shàng dì，仪监于殷yí jiàn yú yīn，峻命不易jùn mìng bú yì。”道得众则得国dào dé zhòng zé dé guó，失众则失国shī zhòng zé shī guó。是故君子先慎乎德shì gù jūn zǐ xiān shèn hū dé，有德此有人yǒu dé cǐ yǒu rén，有人此有土yǒu rén cǐ yǒu tǔ，有土此有财yǒu tǔ cǐ yǒu cái，有财此有用yǒu cái cǐ yǒu yòng。德者本也dé zhě běn yě，财者末也cái zhě mò yě。外本内末wài běn nèi mò，争民施夺zhēng mín shī duó，是故财聚则民散shì gù cái jù zé mín sàn，财散则民聚cái sàn zé mín jù。是故言悖而出者shì gù yán bèi ér chū zhě，亦悖而入yì bèi ér rù；货悖而入者huò bèi ér rù zhě，亦悖而出yì bèi ér chū。《康诰kāng gào》曰yuē：“惟命不于常wéi mìng bù yú cháng[142]。”道善则得之dào shàn zé dé zhī，不善则失之矣bú shàn zé shī zhī yǐ。《楚书chǔ shū》曰yuē：“楚国无以为宝chǔ guó wú yǐ wéi bǎo，惟善以为宝wéi shàn yǐ wéi bǎo。”舅犯曰jiù fàn yuē：“亡人无以为宝wáng rén wú yǐ wéi bǎo，仁亲为宝rén qīn wèi bǎo。”《秦誓qín shì》曰yuē：“若有一介ruò yǒu yí jiè[143]臣chén，断断兮duàn duàn xī，无他技wú tā jì，其心休休焉qí xīn xiū xiū yān，其为有容焉qí wéi yǒu róng yān。人之有技rén zhī yǒu jì，若己有之ruò jǐ yǒu zhī；人之彦圣rén zhī yàn shèng，其心好之qí xīn hào zhī，不啻若自其口出bú chì ruò zì qí kǒu chū。寔能容之shí néng róng zhī，以能保我子孙黎民yǐ néng bǎo wǒ zǐ sūn lí mín，尚亦有利哉shàng yì yǒu lì zāi！人之有技rén zhī yǒu jì，媢嫉以恶之mào jí yǐ wù zhī，人之彦圣rén zhī yàn shèng，而违之俾不通ér wéi zhī bǐ bù tōng，寔不能容shí bù néng róng，以不能保我子孙黎民yǐ bù néng bǎo wǒ zǐ sūn lí mín，亦曰殆哉yì yuē dài zāi！”唯仁人放流之wéi rén rén fàng liú zhī，迸诸四夷bǐng zhū sì yí，不与同中国bù yǔ tóng zhōng guó。此谓唯仁人为能爱人cǐ wèi wéi rén rén wéi néng ài rén，能恶人néng wù rén。见贤而不能举jiàn xián ér bù néng jǔ，举而不能先jǔ ér bù néng xiān，命也mìng yě；见不善而不能退jiàn bú shàn ér bù néng tuì，退而不能远tuì ér bù néng yuǎn，过也guò yě。好人之所恶hào rén zhī suǒ wù，恶人之所好wù rén zhī suǒ hào，是谓拂人之性shì wèi fú rén zhī xìng，菑zāi灾必逮夫身bì dài fú shēn。是故君子有大道shì gù jūn zǐ yǒu dà dào，必忠信以得之bì zhōng xìn yǐ dé zhī，骄泰以失之jiāo tài yǐ shī zhī。生财有大道shēng cái yǒu dà dào，生之者众shēng zhī zhě zhòng，食之者寡shí zhī zhě guǎ，为之者疾wéi zhī zhě jí，用之者舒yòng zhī zhě shū，则财恒足矣zé cái héng zú yǐ。仁者以财发身rén zhě yǐ cái fā shēn，不仁者以身发财bù rén zhě yǐ shēn fā cái。未有上好仁而下不好义者也wèi yǒu shàng hào rén ér xià bú hào yì zhě yě，未有好义其事不终者也wèi yǒu hào yì qí shì bù zhōng zhě yě，未有府库财非其财者也wèi yǒu fǔ kù cái fēi qí cái zhě yě。孟献子曰mèng xiàn zǐ yuē：“畜马乘xù mǎ shèng，不察于鸡豚bù chá yú jī tún；伐冰之家fá bīng zhī jiā，不畜牛羊bú xù niú yáng；百乘之家bǎi shèng zhī jiā，不畜聚敛之臣bú xù jù liǎn zhī chén。与其有聚敛之臣yǔ qí yǒu jù liǎn zhī chén，宁有盗臣nìng yǒu dào chén。”此谓国不以利为利cǐ wèi guó bù yǐ lì wéi lì，以义为利也yǐ yì wèi lì yě。长国家而务财用者zhǎng guó jiā ér wù cái yòng zhě，必自小人矣bì zì xiǎo rén yǐ。彼为善之bǐ wéi shàn zhī，小人之使为国家xiǎo rén zhī shǐ wéi guó jiā，菑zāi灾害并至hài bìng zhì，虽有善者suī yǒu shàn zhě，亦无如之何矣yì wú rú zhī hé yǐ。此谓国不以利为利cǐ wèi guó bù yǐ lì wéi lì，以义为利也yǐ yì wèi lì yě。